Doğruluk Yanılsaması (Veritasium) | Video
Eğer bir şeyi yeterince defa tekrar ederseniz, gerçek ve doğru olduğunu düşünmeye başlarsınız.
…
Araştırmaların gösterdiği kadarı ile eğer sürekli “bir tavuğun vücut ısısı”, evet doğru duydunuz “bir tavuğun vücut ısısı” deyişine maruz kalırsanız, tavuğun vücut ısısı hakkında işe yarar bir bilgi verilmese bile, bu ifadeyi doğru olarak kabul etmeniz daha muhtemel: “Bir tavuğun vücut ısısı 34 Celsius derecedir.” Bu arada öyle değil, 41 dereceye yakın. Ancak bu bizim psikolojimiz hakkında önemli bir noktaya parmak basıyor, ve bu dünyayı nasıl gördüğümüz konusunda çok önemli bir rol oynuyor.
Sık bir şekilde karşılaştığımız şeyler bize daha doğru geliyor. Bu olayın işleyiş şekli “bilişsel kolaylık” [veya “bilişsel yanlılık”] denen bir mekanizmadan geçiyor. Bilişsel kolaylık beyninizin ne kadar kendini zorladığını ölçen bir terimdir: Facebook’ta gezerken olduğu gibi “kolay” durumdan, “14×37” işlemini yapmaya çalışırken olduğu gibi “zor” bir duruma kadar.
Doğru olarak tanımladığımız şeyler genelde bilişsel kolaylık durumu ile alakalıdır. Örneğin, “ateş sıcaktır”, “Dünya, Güneş’in etrafında döner”, “köpeklerin dört bacağı vardır” vesaire. Bu tür şeyler sadece doğru hissettirmekle kalmaz, tanıdık da gelir. Zahmetsizdirler ve iyi hissettirirler. Tüm bunlar bilişsel kolaylığın birer sonucudur.
Neden tanıdık olan, sıkça deneyimlediğimiz şeyler bize tek doğru gibi gelir? Neden mantıksal olan bize bildiğimizin yanlış olduğunu gösterdiğinde dahi, bu bilgilere sarılırız?
Bilişsel önyargılar, karar verme anında kaybedeceğimiz süreyi kısaltabilir; bu durumda bir konuyu enine boyuna düşünecek vaktimiz olmadığında hızlıca karar vermemizi sağlayan evrimsel bir uyum olabilir. Ancak bu şekliyle yararlı olabilecek bu mekanizma, bilgi çağında sorgulamadan kabul edilebilecek yanlış veya kötü niyetli bilgi akışı karşısında tam tersine de dönerek zarar verici bir hale gelebilir.
Veritasium kanalından Derek bu videosunda işte bu bilişsel kolaylık mekanizmalarını, yapay olarak nasıl tetiklenebileceğini ve hatta suistimal edilebileceğini inceliyor.
İyi seyirler…
