bilimhaber

Karadelik diye bir şey aslında yok mu, yoksa hakemli dergiler düşündüğümüzden daha mı değerli?

2014 yılındaki bir makale ile karadeliklerin, matematiksel olarak var olamayacaklarının gösterildiği iddia ediliyor ve bu bilim dünyasının umurumda bile değil

 

Karadelik diye bir şey aslında yok mu?

Karadelikler ilk kez 1780’lerde, John Michell tarafından bir mektubunda, “yoğunluğu Güneş kadar, ancak çapı 500 kat fazla olan bir gök cisminde, yüzeydeki kaçış hızının, ışığın normal hızından yüksek olacağını ve bu nedenle bu tür cisimlerin doğrudan gözlem ile tespit edilmeyecekleri,” şeklinde ortaya atılmıştır. Michell aynı zamanda, bu cisimlerin kütleçekim etkileri ile dolaylı olarak gözlemlenebileceğini de ileri sürmüştür.

1915’e gelindiğinde ise, Einstein’ın Genel Görelilik çalışmasını yayımlamasından birkaç ay sonra, Karl Schwarzschild, noktasal ve küresel kütleler için, Einstein alan denklemlerinden çıkan tekilliklere ait ilk çözümleri elde etmiştir. Bu çözümler, karadeliklerin çevresinde bulunduğu düşünülen ve karadeliklerin içine düşen herhangi bir cisim ve hatta ışığın kendisi için artık dönüşü olmayan sınırı belirleyen Schwarzschild yarıçapını belirtir. Buna göre, bir şekilde kendi Schwarzschild yarıçapına sıkıştırılan her cisim, uzay-zamandaki tekillikler olan karadeliklere dönüşebilir.

1970’lere gelindiğinde ise Stephen Hawking, kuantum mekaniğini kullanarak, karadeliklerin, Hawking ışıması adı verilen bir tür ışıma yaptıklarını göstermiştir. Hawking ışıması, yapılan gözlemlerle de desteklenmiştir.

Ancak tüm bunlara rağmen, ışığın dahi kendisinden kaçamadığı bu cisimler, henüz doğrudan gözlemlenememiştir. 2017 yılına gelindiğinde, küresel bir teleskop ağındaki çeşitli gözlemevlerinin eşzamanlı kullanımı ile, gözlemlenmesi son derece son olan bu cisimlerin tespit edilmesinde bir adım atılmış ve 5-14 Nisan tarihleri arasında bu işlem gerçekleştirilmiştir. Ancak elde edilen verinin petabaytlar mertebesinde olması nedeniyle, veri işlenme sürecinin 2017’nin son aylarında sona ereceği düşünülmektedir.

Beklerken heyecanı tırmandırmak için, peki ya karadelik diye bir şey yoksa? 2014’te Laura Mersini-Houghton tarafından yayımlanan bir çalışmada, karadeliklerin matematiksel olarak, var olamayacakları iddia ediliyor. Gerekçe olarak ise, ölmekte olan bir yıldızın, kendi ağırlığı altında çökerken yaptığı Hawking ışıması ile kütle kaybettiği, bu nedenle hiçbir zaman kendi Schwarzschild yarıçapına sıkışmayacağı ve bir tekilliğin meydana gelmeyeceği gösteriliyor.

 

Yoksa hakemli dergiler düşündüğümüzden daha mı değerli?

Peki, buradaki sorun nedir? Neden bu haberi daha önce görmediniz? Çünkü, makalenin yayımlandığı Arxiv.org, hakemli bir dergi değildir. Bilim insanları tarafından makalelerinin ücretsiz dağıtımı için kullanılan mecralardan biridir ve makale başına 30 dolar gibi paraların istendiği, bir kurum bünyesinde sağlanan üyeliğiniz yoksa, ve kıçınızı dolarla silecek kadar zengin değilseniz bu makalelere yasal yollardan erişemeyeceğiniz için değerlidir.

Ancak hakemli olmayan bir dergide, size artı-eksi hatası yapıp “evrendeki entropi aslında düşüyor” diye bağırarak sokaklara dökülmenize engel olacak herhangi bir mekanizma bulunmuyor.

British Columbia Üniversitesi’nden William Unruh makale çalışma hakkında, “bu makale bir saçmalık,” diyor, “karadeliklerin var olamayacağını gösterme çabaları uzun zamandır var, bu yalnızca en sonuncusu.”

Unruh’a göre, Hawking ışımasının, yıldızda bulunan kütlenin Mersini-Houghton’un düşündüğü ölçüde azalmasına neden olması için “1053 çarpı evrenin yaşı kadar zaman geçmesi gerekiyor,” diyor.

 

Sonuç?

Karadeliklerin “aslında var olamayacağı” iddiası, bugün fizikte ve kozmolojide bilinen pek çok bilginin çöpe gitmesi anlamına geliyor. Bu tür bir iddianın, bu haliyle doğru olamayacağını iddia etmek, abartı olmaz. Ancak zaman içerisinde, elbette bugün doğru olduğu kabul edilen pek çok fikir, daha kesin ve daha derin anlayışlar ile yer değiştirebilir; bunun adına da ilerleme denir. Ancak var olan bilgileri kavrayamadan, kendi fikrini şiddetle öne sürecek kişiler, her zaman ortaya çıkacaktır.

Bugün karadelikler konusunda yaşanan en heyecan verici gelişme, Olay Ufku Teleskop ağı ile veri toplama işleminin tamamlanmış ve verilerin işlenmeye başlamış olmasıdır. Bu çalışma, karadelikler konusunda bilim dünyasının ufkunu genişletmek için en güncel ve en umut vadeden çalışma olarak devam ediyor.

 

Bilim insanları karadelikleri gözlemlemek için Yeryüzü’nü dev bir teleskopa çeviriyor

 

Kaynaklar: Phys.org, IFLScience

 

BONUS:

(görsel: Sci-gasm)